به طور کلی خطرات استنشاق دود غالباً دست کم گرفته می‌­شود، در زمان آتش سوزی دود و گازهای کشنده ناشی از آتش سریع­‌تر از گرمای شعله­‌های آتش پخش می­‌شوند و تعداد افرادی که بر اثر تنفس دود ناشی از آتش سوزی می‌­میرند، دو برابر مرگ و میر ناشی از سوختگی است.

دتکتورهای دود و گاز فناوری‌­های ایمنی موثر در برابر آتش هستند که با ارائه یک هشدار زود هنگام گرانبها اولین خطوط دفاعی در برابر دود و آتش را تشکیل می‌­دهند. طبق انجمن ملی حفاظت از آتش (NFPA)، 75 تا 80 درصد از کل مرگ و میر ناشی از آتش سوزی در خانه اتفاق می­‌افتد و بیش از نیمی از آن در ساختمان­‌های فاقد ردیاب دود اتفاق می‌­افتد. با نصب ردیاب دود، افراد می‌­توانند خطر مرگ را تقریباً به نصف کاهش دهند.

دتکتور دودی، وسیله­‌ای است که، آتش سوزی در ساختمان را قبل از آن که آتش گسترش یابد و مانع از فرار یا تلاش برای خاموش کردن آتش شود، به ساکنان هشدار می‌­دهد. دتکتورهای دودی با حس دود، یک صدای زنگ هشدار بلند، معمولاً متغیر یا متناوب همراه با نور چشمک زن منتشر می­‌کنند. دتکتورهای دود در ساختمان های بزرگ تجاری و صنعتی معمولاً به سیستم اعلام حریق مرکزی متصل می‌­شوند.

دتکتورهای دودی در محفظه­‌های پلاستیکی قرار دارند، به طور معمول به دیسک­‌هایی با قطر حدود 150 میلی متر (6 اینچ) و 25 میلی متر (1 اینچ) ضخامت دارند، اما شکل و اندازه آن­‌ها متفاوت است. دتکتورهای دودی در مکان­‌هایی با آلودگی متوسط کاربرد دارند و در جاهایی که خود به طور طبیعی دارای دود و رطوبت و آلودگی هستند مثل پارکینگ و آشپزخانه کارایی ندارند. به طور مثال در اتاق خواب، هتل، فروشگاه، بیمارستان، محل کار، اماکن زیارتی و کتابخانه بیشتر استفاده می‌­شوند. دتکتورهای دودی بر چهار نوع یونیزاسیون، نوری یا فتوالکتریک، بیم دتکتور، کانالی و دتکتور دودی مکش  می­‌باشند:

     1. دتکتور دودی یونیزاسیون

در این نوع دتکتور دودی، از ذرات یونیزه شده برای تشخیص وجود دود استفاده می‌­شود. هر دتکتور دودی یونیزه مقدار کمی ماده رادیواکتیو را در خود جای داده است که بین دو صفحه با بار الکتریکی قرار می­‌گیرد. واکنش بین این اجزا باعث یونیزه شدن هوا می‌­شود. این به نوبه خود جریانی بین دو صفحه ایجاد می‌­کند. وقتی دود وارد آشکارساز می‌­شود، جریان مختل شده و زنگ هشدار ایجاد می‌­شود.

مزایا و معایب دتکتور دودی یونیزاسیون

دتکتورهای دودی یونیزاسیون به خوبی در برابر آتش سوزی­‌های سریع شعله ور واکنش نشان می‌­دهند و برای مناطقی که دارای مواد بسیار قابل احتراق هستند مانند پختن چربی، رنگ یا مایعات قابل اشتعال مناسب ترین حالت هستند. ارزان قیمت هستند و محبوب ترین نوع ردیاب دود در ایالات متحده هستند. واکنش دتکتورهای یونیزاسیون معمولاً سریعتر از دتکتورهای فوتوالکتریک است، اما گاهی اوقات قادر به تمایز بین دود و بخار نیستند و این امر مستعد هشدارهای نادرست است.

      2. دتکتور دودی فتوالکتریک (نوری)

دومین نوع و محبوب ترین دتکتور دودی، دتکتورهای فوتوالکتریک هستند. برخلاف دتکتورهای یونیزاسیون، این دتکتورها از یک منبع نور و یک سنسور نور برای تشخیص دود استفاده می­‌کنند. هنگامی که دود وارد محفظه تشخیص می‌­شود، ذرات دود پرتو نور را مسدود می­‌کنند و تا حدی نور را بر روی سنسورها منعکس می‌­کنند. این به نوبه خود زنگ هشدار را کنترل می­‌کند. از آنجا که بسیاری از آتش سوزی­‌ها قبل از رسیدن به مرحله شعله باز، اتاق را با گازهای خطرناک و دود پر می­‌کنند این نوع دتکتورها در تشخیص زود هنگام بهتر هستند.

مزایا و معایب دتکتور دودی فتوالکتریک

از جمله مزایای این محصول می‌­توان به هشدار سریع، شناسایی حریق‌­های آهسته و با حرارت کم و حساس به ذرات قابل رویت دود اشاره کرد و از معایب این محصول نیز می‌­توان به بالا بودن احتمال هشدار غلط، نیاز به تمیز کردن و عدم توانایی تشخیص مواد سمی اشاره نمود.

     3. بیم دتکتور و یا دتکتور دودی خطی (لیزری)

دتکتورهای دودی لیزری بر اساس مبهم سازی نور عمل می­‌کنند، جایی که وجود دود مقداری از پرتو نور را مسدود می­‌کند، به طور معمول از طریق جذب یا پراکندگی نور. هنگامی که درصد مشخصی از نور منتقل شده توسط دود مسدود شد، آتش سوزی اعلام می‌­شود. دتکتورهای دودی لیزری به طور معمول برای تشخیص آتش سوزی در ساختمان­‌های بزرگ تجاری و صنعتی و ساختمان­‌هایی که مسائل زیبایی شناختی یکی از ویژگی­‌های آن­‌ها محسوب می‌­شود (مانند امکان تاریخی، فرهنگی و…) به عنوان اجزای سازنده یک سیستم اعلام حریق بزرگتر، استفاده می­‌شوند. دتکتورهای دودی لیزری حداقل از یک فرستنده نور و یک گیرنده تشکیل شده‌­اند که حساس به نور هستند. گیرنده حساس به نور، نوری را که در شرایط عادی توسط فرستنده تولید می‌­شود را کنترل می­‌کند. در صورت عدم دود، نور از یک فرستنده نور به یک خط مستقیم به گیرنده منتقل می­‌شود. در آتش سوزی، وقتی دود در مسیر دتکتور پرتو قرار می­‌گیرد، مقداری از نور توسط ذرات دود جذب شده یا پراکنده می­‌شود. این باعث کاهش سیگنال دریافتی می‌­شود، که منجر به افزایش تیرگی نوری یعنی انتقال نور از طریق مسیر پرتو می‌شود.

مزایا و معایب بیم دتکتور (لیزری)

از جمله مزایای این محصول می‌­توان به استفاده در محیط بزرگ و مقرون به صرفه بودن اشاره کرد و از معایب این محصول نیز می­‌توان به نبودن مانع در مسیر گیرنده و فرستنده برای عملکرد درست و سخت بودن تراز دو دستگاه مقابل هم اشاره نمود.

      4. دتکتور دودی کانالی (داکت)

دتکتورهای دودی کانالی، تشخیص زودهنگام دود و محصولات احتراق موجود در هوا را از طریق مجاری HVAC فراهم می­‌کند. این دستگاه‌­ها برای جلوگیری از چرخش مجدد دود در مناطق توسط سیستم­‌های کنترل هوا طراحی شده­‌اند. در صورت تشخیص دود ممکن است فن­‌ها، دمنده­‌ها و سیستم­‌های کامل خاموش شوند.

مزایا و معایب دتکتور دودی کانالی

مزیت دتکتور دودی کانالی این است که امکان انتقال دود به سایر نقاط ساختمان را بسیار کم می‌کند. تمام انواع دتکتورهای دودی بالا در نوع سیستم اعلام حریق متعارف و آدرس پذیر تفکیک می‌شوند.

      5) دتکتور دودی مکشی (استنشاقی)

دتکتور دودی مکشی سیستم اعلام حریق، وجود دود را از طریق مکش هوا و بررسی آن انجام می‌­دهد. دتکتور دودی مکشی (استنشاقی) به لوله کشی متصل به سقف نیاز دارد. در واقع لوله­‌ها به پنل مرکزی سیستم اعلام حریق متصل هستند. همچنین منافذی بر روی لوله­‌ها وجود دارد که درون این منافذ هواکشی است که هوای محیط را مکیده و پس از عبور از صافی آن را آنالیز می­‌کند. در صورت آلوده بودن هوا، دتکتور دودی مکشی فعال می‌­شود و اعلام حریق آغاز می­‌گردد.

مزایا و معایب دتکتور دودی مکشی

عمده­‌ترین مزیت این نوع دتکتور، داشتن بالاترین میزان حساسیت در بین دتکتورها و از معایب ان می‌­توان به بالا بودن قیمت آن در بین تمامی انواع دتکتور نام برد.

ضوابط نصب دتکتورهای دودی

• شعاع پوشش دهی دتکتور دودی 7.5 متر است.
• پوشش ­دهی دتکتور دودی حداکثر 100 متر مربع است.
• دتکتورهای دودی نباید بیش از 10.6 متر از هم فاصله داشته باشند.
• دتکتورهای دودی نباید در ارتفاع بیش از 10.5 متر نصب شوند.
• در راهروهای باریک فاصله دو دتکتور می­تواند 15 متر باشد.
• اگر محوطه‌ه­ای دارای سقف بلند با ارتفاع بیش از 10.5 متر باشد از بیم دتکتور استفاده می‌­شود.
• دتکتورهای دودی نباید نزدیک دریچه­‌های هوا قرار گیرند. زیرا هوا موجب تداخل در عملکرد آن­‌ها می‌­شود. دتکتورهای دودی باید حداقل 1 متر از دریچه­‌های هوا فاصله داشته باشند.
• فاصله دتکتور از اسپرینکلر باید حداقل 60 سانتی متر باشد.
• اگر در محیط از سیستم تهویه مطبوع استفاده شود باید از دتکتور دودی کانالی استفاده گردد.