بر خلاف تصور عامه مردم نسبت به عدم استفاده از آسانسورها در هنگام حریق، آسانسورهایی که براي سرویس دهی درهنگام حریق و حوادث مشابه بهینه سازی و آماده سازی شده باشند می‌توانند وظیفه‌ای حیاتی را در سرعت بخشیدن به امداد رسانی داشته باشند. یکی از مهمترین ویژگی‌های آسانسورهای آتش نشانی، سرعت بخشیدن به عملیات امداد رسانی نیروهای امدادگر به ساکنین گرفتار شده در طبقات هنگام حادثه و آتش سوزی است. بالاخص آن دسته از ساکنینی که به علت کهولت سن و یا ناتوانی و معلولیت جسمی توان واکنش سریع و یا استفاده از پلکان‌های اضطراری را ندارند.

به همین منظور لازم است آسانسورهای مخصوصی در هنگام آتش سوزی در اختیار افراد آتش نشان قرار داده شود تا بتوانند با راندمان بیشتر عملیات تخیله ساکنین ساختمان را انجام دهند. جهت کنترل آسانسور توسط آتش نشانان، برای آن کلید آتش نشانی تعبیه می‌شود که در مواقع اظطراری توسط آتش نشانان فعال شده و کنترل آسانسور فقط توسط آن‌ها و از داخل کابین صورت گیرد و به سایر احضارها پاسخ داده نمی‌شود تا کارایی آسانسور با حذف توقف‌های غیر ضروری بیشتر گردد.

الزامات عمومی براي آسانسورهای آتش نشانی در معماری ساختمان

• ساختمان‌هایی با اختلاف ارتفاع بیش از 23 متر از سطح زمین باید دارای حداقل یک آسانسور آتش نشانی (با توان حمل یک برانکارد) باشند.
• ساختمان‌هایی با اختلاف ارتفاع بیش از 40 متر از سطح زمین باید داری حداقل دو آسانسور آتش نشانی ( با حداقل توان حمل یک برانکارد در یکی از آن‌ها) باشند.
• یک آسانسور آتش نشانی باید دارای تمامی ضوابط مطرح شده در مباحث مقررات ملی ساختمان در خصوص آسانسور و چاه‌های مختص به آسانسور باشد.
• تصرفات درمانی، نگهداری سالمندان، نگهداری از کودکان خردسال و دبستان‌ها، می‌بایست حداقل یک آسانسور آتش نشانی با توان حمل یک برانکارد را داشته باشند.
• حداقل ابعاد مفید اتاق آسانسور آتش نشان با توان حمل برانکارد، 1200 در 2100 میلی متر با حداقل بازشوی 0.9 متر است و حداقل بار اسمی 1000 کیلوگرم براي ظرفیت حمل آسانسور مورد نیاز است.
• یک آسانسور آتش نشانی بدون توانایی حمل برانکارد، آسانسوری تعریف می‌شود که قادر به حمل حداقل 8 انسان، همچنین تحمل وزن 630 کیلوگرم باشد و سایر الزامات مربوط به آسانسور آتش نشانی در این مبحث نیز باید در مورد آن صدق کند.
• حداکثر مسافت پیمایشی برای رسیدن به آسانسور آتش نشانی در هر طبقه نباید بیشتر 30 متر پیمایشی باشد.(ملاك، محاسبه فاصله از دور ترین نقطه در دسترس خروج تا درب آسانسور می‌باشد.)
• آسانسور آتشنشان باید به تمامی طبقات ساختمان دسترسی داشته باشد.
• تمامی سیستم‌های اعلام حریق ساختمان باید به صورت اتوماتیک به مرکز هدایت آسانسورها متصل بوده؛ تا در صورت اعلام حریق، کلیه آسانسورها به اجرای برنامه حریق از قبل تعریف شده بپردازند و از سرویس دهی عمومی خارج شوند.
• آسانسور آتش نشانی باید دارای یک سیستم مخابراتی توکار در داخل اتاق آسانسور باشد، تا بتواند ارتباط مستقیم صوتی میان آتش نشانانی که در هنگام حریق از آن استفاده می‌کنند و پایانه‌ای که کنترل دستی آسانسور را در تراز تخلیه خروج بر عهده دارد بر قرار کند همچنین باید یک دستگاه مخابراتی نیز در اتاق موتور خانه آسانسور آتش نشان نیز موجود باشد.
• سیم کشی سیستم مخابراتی باید از درون چاه آسانسور آتش نشان صورت گرفته و دارای مقاومت حداقل دو ساعت در برابر حریق باشد.
• در هنگام بروز حادثه، در صورت قطع برق شهری آسانسور آتش نشانی باید دارای منبع تامین برق ثانویه (ذخیره) باشد و سیستم آسانسور آتش نشان به صورت اتوماتیک به منبع تامین انرژی ثانویه متصل شود.(امکان کنترل دستی سیستم تغییر حالت برق از شهری به ژنراتور صرفا برای مقام مسئول سازمان آتش نشانی باید مهیا باشد)
• منبع برق ثانویه ( ذخیره) باید توان تامین انرژی الکتریکی، به مدت حداقل دو ساعت، برای کلیه تجهیزات آسانسورهای آتش نشانی را داشته باشد.
• آسانسور آتش نشانی باید در داخل اتاق خود و همچنین در طبقات دارای چراغ هشدار نمایش دهنده اتصال آسانسوربه سیستم ذخیره انرژی ثانویه (ذخیره) باشد.
• الزام است لابی آسانسورآتش نشانی دارای سیستم تهویه مخصوص به خود باشد تا در صورت نفوذ دود احتمالی توانایی تخلیه آن و جا گذاری هوای تازه را داشته باشد.
• اجرای لابی ویژه آسانسور آتش نشان که حداقل یک ساعت مقاوم در برابر حریق بوده و همچنین دودبند باشد در تمامی طبقات الزامی است.
• حداقل ابعاد لابی آسانسور آتش نشانی نباید کمتر از ابعاد اتاق آسانسور آتشنشانی باشد و باید امکان گردش برانکارد در آن در نظر گرفته شود.
• درب لابی آسانسور آتشنشان باید خود بسته شو و یا بسته شو به شکل اتوماتیک باشد و تمامی متعلقات آن نظیر چارچوب، قفل، دستگیره و … نیز باید حداقل یک ساعت در برابر حریق مقاوم باشند.
• درب‌های لابی آسانسور آتشنشان باید در پاسخ به سیگنال ارسال شده از یک دتکتور دودی فعال شده و بسته شوند (این دتکتور می‌تواند در فضای مجاور خارج محیط فضای مقابل آسانسور نصب گردد) همچنین درب‌های فضای مقابل آسانسور آتش نشان باید توانایی بسته شدن در اثر عملکرد سیستم اعلام حریق ساختمان را نیز داشته باشند.
• جزئیات اجرایی ساختمان باید به نحوی باشد که از رسیدن آب به اجزای آسانسور آتشنشان جلوگیری شود.
• سیستم‌های مکانیکی و الکترونیکی آسانسورهای آتش نشانی باید در زمان‌های مشخص مورد تعمیر و نگهداری قرار بگیرد و این سرویس‌ها باید در زمانی انجام بگیرند که ساختمان در حال تعطیلی است یا فعالیت کمی دارد. تعمیرات حداکثر طی 24 ساعت پس از تعطیلی باید انجام شوند.

مراحل خروج از سرویس دهی آسانسورها درساختمان در هنگام دریافت خبر حریق

تمام آسانسورها در یک ساختمان به محض دریافت خبر حریق از سوی سیستم اعلام حریق باید:

•  تمامی فراخوانی‌های طبقات را کنسل کنند.
• اتاق آسانسور باید به تراز تخلیه خروج (یا طبقه‌ای که قبلا از طرف مسئولین سازمان آتش نشانی تایید شده است) باز گردد و در هیچ تراز طبقه دیگری توقف نکند.
• درب اتاق کابین در تراز تخلیه باز شده تا استفاده کنندگان احتمالی حاضر در اتاق آسانسور از آن خارج شوند.
• درب آسانسور بسته شود و آسانسور از سرویس دهی عمومی خارج شود.
• آسانسورهای آتش نشان در تراز تخلیه خروج (یا طبقه‌ای که قبلا از طرف مسئولین سازمان آتش نشانی تایید شده است) به واسطه ملزوماتی که در این ضابطه ذکر می‌شوند آماده فرمان پذیری از مقام مسئول قرار بگیرند.
• آسانسورهای آتش نشانی باید به گونه‌ای برنامه ریزی گردند که در طبقات حریق به هیچ عنوان باز نشوند.

الزامات فنی و تاسیساتی آسانسورهای آتش نشانی

• علائم راهنمای آسانسور آتش نشانی باید در ارتفاعی بیشتر از 140 سانتی متر نصب شوند و در هنگام حادثه به صورت چشمک زن و به رنگ قرمز درآیند واعلام هشدار نمایند. چراغ قرمز چشمک زن باید به گونه‌ای باشد که کاملا در دید استفاده کنندگان از لابی باشد و به وضوح، آسانسور خدمات رسان را از بقیه آسانسورهای خارج از سرویس تمیز دهد.
• صفحه کلید آسانسور آتش نشانی شامل کلید قرار دادن آسانسور در وضعیت اضطرار در مدار باشد و همچنین دارای دو گزینه عادی و فراخوان باشد و کلیدهای الکتریکی باید در داخل کابین و خارج از کابین در تراز تخلیه خروج (یا طبقه‌ای که قبلا از طرف مسئولین سازمان آتش نشانی تایید شده است) آسانسورهای آتش نشانی قرار بگیرند و به وسیله چراغ قرمز رنگ قابل تشخیص و تمیز از سایر کلیدها باشند و در صورت نفوذ دود بتوانند خوانایی خود را حفظ کنند. این سوییچ‌ها و روشنایی آن‌ها باید متصل به برق اضطراری ساختمان بوده و در صورت اعلام حریق توسط شبکه اعلام حریق؛ باید به صورت چشمک زن قرمز در بیایند.
• آتش نشانان باید دسترسی مستقیم در تراز تخلیه خروج ساختمان (یا طبقه‌ای که قبلا از طرف مسئولین سازمان آتش نشانی تایید شده است) به آسانسور آتش نشانی داشته باشند و اختیار این آسانسور باید به واسطه کلیدی که در اختیار آتش نشانان است در کنترل آتش نشانان قرار بگیرد.
• آسانسورهایی که براي حریق در نظر گرفته شده‌اند باید دارای چاه مجزا بوده که توان تخلیه دود احتمالی در آن در نظر گرفته شده باشد وبه سیستم برقی مقاوم در برابر آتش برای مدت زمان حداقل دو ساعت مجهز باشند.
• چاه آسانسور آتش نشانی باید از سایر چاه‌های آسانسور دیگر مجزا شده باشد به گونه‌ای که در صورت وجود یک چاه مشترك باید جداره‌ای مقاوم در برابر آتش (حداقل معادل دو ساعت) در بین چاه مخصوص به آسانسور آتش نشان و چاه‌های دیگر تعبیه شود و بدین صورت چاه مشترك را به دو چاه مجزا تقسیم کنند و یا کل چاه مشترك پیرو ضوابط چاه آسانسور آتش نشانی طراحی گردد.
• آسانسورهای آتش نشانی نمی‌توانند دارای چاه‌های شیشه‌ای و چاه شیشه‌ای لمینیت شده باشند و همچنین در جداره آن‌ها نمی‌شود از مصالحی استفاده شود که کمتر از دو ساعت در برابر حریق مقاوم باشند.
• چاه آسانسور آتش نشانی باید در زمان دریافت خبر حریق توسط چراغ‌هایی با قاب‌های مقاوم در برابر گرما روشن و تا پایان ماموریت آتش نشانان روشن بماند.
•  با شروع از کف چاه، در هر پنج متر چاه آسانسور باید نور پردازی شود، روشنی چاه آسانسور آتش نشانی باید به سیستم اضطراری تغذیه نیز متصل شود. تنها سیم کشی روشنایی چاه آسانسور می‌تواند در داخل چاه آسانسور باشد.
• جداره داخلی اتاق آسانسور آتش نشانی باید کاملا صاف، مسطح و بدون برجستگی و یا فرو رفتگی باشند و حمل برانکارد در آن‌ها بدون مزاحمت صورت گیرد.
•  داخل چاه‌های آسانسور آتش نشانی باید فن فشار مثبت وجود داشته باشد تا چاه آسانسور آتش نشانی در هنگام آتش سوزی و نفوذ دود احتمالی با تامین هوای تازه در اتاق آسانسورها با مشکل مواجه نشود.
•  لازم است تا موتور خانه آسانسور آتش نشانی دارای تجهیزات دتکتور واطفاء حریق دستی و اتوماتیک باشند و ادوات مذکور صرفا مختص اطفاء تجهیزات موتور خانه آسانسور باشند.
• آسانسورهای آتش نشانی در هنگام رسیدن به تراز طبقات در زمان حریق باید صدای هشداری حداقل معادل 75 دسی بل تولید کنند.
• وجود هرگونه کانال تاسیساتی و یا برقی متفرقه در چاه آسانسورهای آتش نشانی ممنوع می‌باشد (تنها سیم کشی روشنایی چاه آسانسور می‌تواند در داخل چاه آسانسور باشد).
• باید وزنه تعادل آسانسور آتش نشانی و همچنین کابین آسانسور آتش نشانی در یک چاه باشند.
• تجهیزات برق داخل چاه وروی کابین آسانسورهای آتش نشانی، واقع در محدوده یک متری هر دیوار دارای درب باید در برابر چکیدن و پاشیدن آب محافظت شده و یا براساس استاندارد EN33520:1001، حداقل با درجه حفاظتی IPX3 محافظت شود.
• هرگونه تجهیزات الکتریکی واقع درپایین تراز ارتفاع یک متری کف چاهک آسانسور باید با درجه حفاظتی IP 36 محافظت شوند. پریز و پایین ترین چراغ روشنایی چاه آسانسور آتشنشانی نیز باید حداقل در فاصله نیم متری ازکف چاه آسانسور آتش نشانی قرار گیرد.
• برای جلوگیری از رسیدن سطح آب، در چاهک به تجهیزاتی که می‌تواند به نقص در عملکرد آسانسور آتش نشانی منجر شود باید وسیله‌ای براي تخلیه آب تعبیه گردد.
• یک دریچه اضطراری با ابعاد حداقل 0/5 متر در 0/7 مترباید در روی کابین تعبیه شود. برای کابین‌هایی باظرفیت اسمی 630 کیلوگرم، ابعاد دریچه باید حداقل 0/5 متر در 0/6 متر باشد.

قوانین فضاهاي امن و لابی آسانسورها

• ((فضای امن در برابر آتش)) فضایی است که در نظر گرفته شده برای کلیه افرادی که به دلیل خطر حریق از فضای تصرف خود خارج شده‌اند و بواسطه عدم توانایی در استفاده از پلکان اضطراری و یا به هر دلیل دیگری نمی‌توانند فورا تراز طبقه خود را به مقصد تراز تخلیه خروج ترك کنند، از این رو نیاز است در بخشی مطمئن از همان تراز ساختمان به انتظار رسیدن نیروهای امدادی و آتش نشانان باشند.
• در ساختمان‌های بالای 23 متر جانمایی یک فضای امن به گنجایش تصرف حداقل 50 % متصرفان به ازای سرانه هر نفر 28 متر برای یک طبقه از هر سه طبقه پی در پی در تراز ساختمان الزامیست. مساحت جانمایی فضای امن باید در هیچ حالتی کمتر از شش متر مربع نباشد و حداقل عمق (عرض) آن نیز کمتر از دو متر نباشد.
• جانمایی فضای امن به ازای یک طبقه از هر سه طبقه متوالی باید به گونه‌ای باشد که هیچ تراز طبقه‌ای، فاصله‌ای بیش از یک طبقه برای رسیدن ساکنین به یک فضای امن نداشته باشد.
• وجود فضای امن در برابر آتش برای هر تراز طبقه‌ای که دارای بار تصرفی بیش از 50 نفر است (فارغ از تعداد طبقات آن ساختمان و یا ارتفاع طبقه مذکور از سطح زمین) الزامیست؛ این فضا می‌تواند به عنوان فضایی مشترك با لابی آسانسور آتش نشانی و با در نظر گرفتن شرایط ویژه طراحی لابی آسانسور آتش نشان، با فضای مذکور ادغام شود.
• فضای امن با مصالح تایید شده از سوی مقام مسئول باید حداقل دو ساعت ایمنی خود را در برابر شعله‌های آتش و نفوذ دود حفظ کند.
•  تمامی فضاهای امن در طبقات باید دسترسی محافظت شده به حداقل یک خروج (پلکان دور بند و دود بند مطابق با ضوابط مبحث سوم مقررات ملی ساختمان) را داشته باشند.
• تمامی فضاهای امن در برابر حریق باید به واسطه درب‌های ایمن مقاوم در برابر آتش و دود بندی شده و یا پرده‌های ضد آتش و دودبند مورد تایید از سایر فضاهای ساختمانی جدا گردند و جنس مصالح و دود بندی آن‌ها حداقل دو ساعت تمام در برابر حرارت آتش و نفوذ دود مقاوم باشد.
• فضای امن در برابر آتش می‌تواند در صورت تایید مسئولان ذی ربط به صورت مصنوعی و به واسطه پرده‌های مکانیکی و با کنترل الکتریکی ایجاد شود و الزاما نیازی نیست به واسطه مصالح سخت و دائمی ساخته شوند. این پرده‌ها باید به صورت الکترونیکی به کاشف‌های اعلام حریق متصل باشند و در هنگام حریق به صورت اتوماتیک به انجام وظیفه بپردازند.
•  فضای امن نمی‌تواند در بن بست‌های عبوری طبقات طراحی شود و دسترسی محافظت شده آن به یک پلکان اضطراری و یک آسانسور آتش نشانی الزامیست.
•  ادوات مکانیکی ایجاد پرده‌های جدا کننده فضا و مسائل الکتریکی مربوط به حرکت آن‌ها باید به تایید مقام مسئول برسد و دود بندی ادوات مکانیکی الحاقی نیز باید مورد تایید قرار بگیرد. (ادوات فوق باید به صورت ادواری و در زمان‌های مشخص مورد آزمایش به منظور تایید صحت عملکرد آنان قرار بگیرند)
• الزام است در کلیه فضاهای امن دتکتورهای دودی و ادوات اطفاء (خاموش کننده‌ای پودری استاندارد) نصب گردند.
• بار حریق در مناطق امن در برابر آتش به هر صورت باید صفر باشد و وجود وسایل و لوازم اداری از قبیل صندلی، میز، پرده و … به هر عنوان در فضای امن ممنوع می‌باشد.
• باید در فضای امن داکت تهویه هوا تعبیه شود تا فضای امن بتواند هوای تازه مورد نیاز خود را در شرایط اضطراری از فضایی بیرون از ساختمان تامین کند.
• در کلیه نقشه‌های برقی و تاسیساتی عبور ادوات برقی از جمله سیم کشی‌ها به غیر از بخش سرویس دهنده به فضای امن و داکت‌های مکانیکی به غیر از کانال تهویه فضای امن از سقف و یا دیواره فضاهای امن ممنوع است.
• لازم است مصالح به کار رفته در جداره فضای امن از نوع مقاوم در برابر حریق باشند و در هنگام آتش سوزی نیز فاقد دود سمی و ترجیحا هر گونه دودی باشند.
• استفاده از سقف‌های کاذب در فضای امن ممنوع است.
•  سیم کشی‌های برقی و الکترونیکی فضای امن باید دارای عایق‌های حرارتی مقاوم در برابر حریق باشند تا حداقل به مدت دو ساعت در برابر حریق مقاوم باشند.
•  کابل‌های منبع تغذیه الکتریکی اولیه وثانویه آسانسور آتش نشانان در فضای امن باید در برابرآتش محافظت شده و جدا از یکدیگر و جدا از سایر منابع تغذیه باشند.
•  در صورت قطع برق شهری برق فضای امن باید از طریق سیستم ذخیره برق ثانویه (ذخیره) تامین شود.
• لامپ‌هایی که درنور پردازی ثانویه درهنگام حریق ایفای نقش می‌کنند لازم است درون حباب‌های ویژه مقاوم در برابر حرارت، محافظت شوند.
• لازم است مسیر رسیدن به فضای امن در طبقات با تابلوهای ویژه مشخص شود.
•  طول مسافت پیمایشی براي رسیدن به فضای امن باید فاقد پله و اختلاف سطح باشد در غیر این صورت لازم است شیب راه، جهت حرکت معلول و یا برانکارد وجود داشته باشد و در صورت جانمایی شیب راه در طرح باید دستگیره ویژه عبور معلولین از شیب راه نیز جانمایی شود.
• حداکثر طول پیمایش برای رسیدن به فضای امن در یک طبقه حداکثر 45 متر باشد.
• فضای امن می‌بایست به طور کامل به شبکه بارنده مجهز شود.
• فضای امن ترجیحا باید در مکانی جانمایی شود که دسترسی نیروهای آتش نشان (از طریق آسانسور، پلکان و یا نردبان) به آن آسان تر باشد.